Medialnie nieśmiertelni i zmarli na zawsze, czyli „Komunikowanie śmiercią”
Komunikowanie śmiercią. Medialne aspekty fizycznego odchodzenia ze świata polityki Wojciecha Jabłońskiego to nowatorskie studium o medialnym procesie towarzyszącym zgonom ludzi władzy. Jak zauważa autor, zasadniczo nie rozpatrujemy śmierci w kategoriach narzędzia kształtowania wizerunku, ale śmierć występuje w tej roli bardzo często.
Na czym polega fenomen pośmiertnej sławy niektórych liderów z jednej strony, a całkowitego publicznego zapomnienia innych ze strony drugiej? Zdaniem Jabłońskiego kluczem do „pośmiertnego sukcesu” jest umiejętne zaplanowanie i rozegranie samego faktu śmierci. Na podstawie analizy sposobów umierania ponad stu osób publicznych, autor opracował schematy politycznej tanatologii i wyróżnił cztery podstawowe style publicznego odchodzenia przywódców.
Medialna reinkarnacja
Istotną częścią pracy jest jednak nie tylko fakt sławy bądź zapomnienia, które są udziałem zmarłych przywódców, lecz także przemiany, którym ulega wizerunek zmarłej osoby. Okazuje się bowiem, że pod wpływem reguł show-businessu w procesie pośmiertnej alienacji wizerunkowej zmarły zyskuje częstokroć nową historię życia – dokonuje się jego medialna reinkarnacja: „polityczny lider uzyskuje «swoje» pośmiertne «nowe życie» nie tyle przez pryzmat tego, na co faktycznie pracował (świadomie lub nieświadomie) przez dziesiątki lat swojej kariery, ile jest oceniany niemal wyłącznie przez pryzmat stylu, sposobu, smaku swego «odejścia». Jeśli w tym krytycznym momencie zachowa się odpowiednio […], to pozostanie «medialnie nieśmiertelny»; jeśli owe warunki nie będą spełnione, to jego życie polityczne zakończy się niemal w tym samym momencie (nie licząc uroczystego pogrzebu) co jego żywot biologiczny”.
Wizerunkowa alienacja
To, co zostaje po zmarłym liderze, jest jedynie „fragmentem wodza” – zminimalizowanym i uproszczonym. Zjawisko oddzielania się wizerunku pośmiertnego przypomina, zdaniem autora, stereotypizację post factum lub stereotypizację wtórną. W ten sposób z wizerunku lidera usuwane są elementy bardziej skomplikowane – faktyczne dokonania, popełnione zbrodnie oraz idee, jakie towarzyszyły jego rządom – a pozostają elementy pożądane i projektowane na wizerunek lidera przez opinię publiczną – jak domniemane umiłowanie wolności w przypadku „Che” Guevary, którego wizerunek w wersji pop robi zawrotna karierę na całym świecie.
Ranking śmierci przywódców
W rankingu śmierci przywódców autor Komunikowania śmiercią wyróżnia trzy kategorie: medialnie nieśmiertelni, zmarli na zawsze oraz inforozrywkowy czyściec, w którym znaleźli się nieżyjący przywódcy z potencjałem na medialną nieśmiertelność.
Wśród medialnie nieśmiertelnych liderów, którzy wciąż funkcjonują w życiu społeczno-politycznym, autor wymienia Adolfa Hitlera – zdaniem Jabłońskiego, przykład najbardziej owocnego „przebywania” wśród żywych; dalej Johna Kennedy’ego – szczelnie obudowanego murem zagadek oraz Mao Zedonga – doskonały przykład wizerunkowej alienacji – skrajny komunista, który stał się symbolem całkowicie kapitalistycznego Państwa Środka.
Wśród zmarłych na zawsze znajdziemy natomiast Jasira Arafata – mało atrakcyjna śmierć, Borysa Jelcyna – symbol kolejnej w dziejach Moskwy „wielkiej smuty”, czy Richarda Nixona – kojarzonego prawie wyłącznie z przegraną debatą z Kennedym i z aferą Watergate. Wszyscy pozostają medialnie martwi.
Ciekawie wygląda również medialny czyściec – zdaniem autora – znajdują się w nim Jan Paweł II – beatyfikacja, kanonizacja oraz próby wprowadzenia określeń typu „pokolenie „JPII” czy „Jan Paweł Wielki”, czyli oficjalne dążenia do wyalienowania wizerunku lidera, nie zaowocowały wyklarowaniem się nowego wyalienowanego wizerunku. Kolejną postacią z medialnego czyśćca jest Ronald Reagan – mistrz propagandy i wielki komunikator, przegrał wizerunkową rywalizację o przywództwo w procesie historycznych zmian. W czyśćcu znalazł się również twórca powojennego radzieckiego imperium Józef Stalin. Choć pozostały po nim pamiątkowe rytuały, sam wódz, mimo niekwestionowanej rozpoznawalności, nie został medialną legendą.
Umieranie politycznych liderów i jego mechanizmy to niewątpliwie ciekawy fenomen społeczny i medialny, który Wojciechowi Jabłońskiemu w sposób przekonujący udało się poddać ujęciu modelowemu. Autor zadaje sobie trud udzielenia odpowiedzi na pytanie, jak to się dzieje, że jedni liderzy wiodą życie pośmiertne jako legendy, a inni zaraz po śmierci znikają ze świadomości zbiorowej. Zjawisko jest złożone, a jego opracowanie trudne, zwłaszcza że podjęte w Komunikowaniu śmiercią rozważania w wielu aspektach są pionierskie.
Zapraszamy do pobierania i lektury wstępu do tej publikacji!
