Nie tylko Cervantes – nowa „Historia literatury hiszpańskiej”
Miguela de Cervantesa zna każdy, Lopego de Vegę czy Pedra Calderóna większość, ale, czy od czasów Miguela de Cervantesa wydarzyło się w literaturze hiszpańskiej coś nowego, już nie każdy wie. A wydarzyło się sporo i wiedzieć o tym warto.
Nie tylko mężczyźni
Jedną z nieoczywistych kwestii, dotyczących literatury hiszpańskiej, jest obecność w niej kobiet. Twórczość kobiet, chyba zbyt często bagatelizowana i pomijana jako pewne kuriozum w patriarchalnym społeczeństwie, w wersji Carmen Laforet i Any Marii Matute z pewnością wymyka się stereotypom. Debiutancka powieść pierwszej nich była w literaturze hiszpańskiej zapowiedzią nowej powieści realistycznej. Proza Carmen Laforet jest doskonałym dokumentem – pretendującym do diagnozowania zjawisk społecznych – życia w świecie, w którym wszelkie więzi międzyludzkie zostały zniszczone przez wojnę. Podobne zacięcie diagnostyczne wykazuje Ana Maria Matute. Uwagę zwraca zwłaszcza powieść Ablowie, która opowiada o kainowym żywiole obudzonym przez wojnę i wdzierającym się w losy zwykłej hiszpańskiej rodziny. Obie autorki, przedstawicielki tremendyzmu, poruszają wiec tematy – stereotypowo postrzegane jako „męskie” – ważne dla swoich współrodaków i robią to z rzetelnością godną wielkich pisarzy – bez strachu przed brutalizmem i okrucieństwem, przed niechlubną prawdą po prostu.
Nie tylko proza
Ważne miejsce w hiszpańskiej literaturze zajmują również liczne dramatopisarki. Ich głos nasilił się zwłaszcza w latach 80., czego efektem, a może przyczyną, było powstanie Stowarzyszenia Hiszpańskich Dramatopisarek. Teatr hiszpański zawdzięcza swoim dramatopisarkom wiele ciekawych eksperymentów zarówno fabularnych, jak i formalnych. Na uwagę w tym względzie zasługuje zwłaszcza debiut Palomy Pedrero – Wołanie Lauren. Główni bohaterowie tej sztuki to małżeństwo, które w osobliwy sposób obchodzi rocznicę swojego ślubu. Małżonkowie biorą udział w karnawałowej zabawie, a w związku z tym przebierają się – on za Lauren Bacall, ona za Bogarta. Huczne obchody rocznicy kończą się coming outem męskiego bohatera. Ciekawy, również ze względów formalnych, wydaje się także inny utwór tej autorki – Upadli z nieba. Sztuka powstała bowiem jako efekt prowadzonych przez Pedrero warsztatów teatralnych dla bezdomnych. W efekcie powstał spektakl niezwykły – wpłynął na to nie tylko autentyzm postaci, lecz także zabieg kompozycyjny „Teatru w teatrze”. Paloma Pedrero daje w swoich sztukach wyraz bardzo szczególnej wrażliwości, która znajduje ujście zarówno w tematach damsko-męskich, jak i społecznych. Kobiety występują więc w literaturze hiszpańskiej nie tylko jako obiekty miłości, przedmioty idealizacji i damy serca wymagające opieki i adoracji, lecz także potrafią przemawiać głosem własnym mocnym i niedającym się pominąć w historii literatury hiszpańskiej.
Nie tylko kobiety
Polskiemu czytelnikowi hiszpańska dramaturgia może się również kojarzyć z ostatnimi wydarzeniami wokół spektaklu Golgota Picnic Rodriga Garcii. W utworze tym autor porusza problem duchowej pustki i obłudy współczesnego społeczeństwa konsumpcyjnego. Beata Baczyńska w Historii literatury hiszpańskiej zauważa, że Garcia to autor z postdramatyczną wizją teatru. Przede wszystkim jest to twórca zaangażowany w życie społeczne swojego kraju i związane z tym życiem problemy. Założona przez niego grupa teatralna Teatr Rzeźnia to instytucja radykalna i bezkompromisowa wobec bezmyślności społeczeństwa zniewolonego konsumpcjonizmem – ogłupionego przez środki masowego przekazu, korpożycie i dyktat „normalności”. Obrazoburczość utworów Garcii jest celowa – ma wytrącać z automatyzmu patrzenia, szokować i otwierać oczy.
Z pewnością istnieje wiele „nie tylko”, które można by sformułować w stosunku do literatury hiszpańskiej. Ma ona bowiem złożony i wielowymiarowy charakter i warto wiedzieć, że jej historia nie kończy się na Złotym Wieku. Teraz dowiedzieć się o tym będzie nieco łatwiej, a zadbała o to Beata Baczyńska, która w ponad pięćset stronicowej Historii literatury hiszpańskiej zajęła się zarówno kanonem, jak i wszystkimi „nie tylko”. Kompedium Baczyńskiej to w dodatku jedyna na polskim rynku aktualna synteza historii literatury hiszpańskiej, która nie tylko prezentuje sylwetki pisarzy i omawia charakterystyczne dla literatury hiszpańskiej zjawiska, lecz także w inspirujący sposób pokazuje jej związki z kulturą europejską i światową. Historia literatury hiszpańskiej to książka nie tylko dla specjalistów, lecz także dla wszystkich zainteresowanych tym kręgiem kulturowym. Czytelnicy z pewnością docenią analizy przeprowadzone z perspektywy współczesności – na tle epoki globalizacji – w tym omówienie wydarzeń i kontrowersji związanych z recepcją kultury hiszpańskiej w Polsce.
