Socjologiczna skrzynka z pojęciami-narzędziami wg Giddensa i Suttona
Socjologia, jako dziedzina bardzo silnie powiązana z życiem, może zmieniać sposób postrzegania, myślenia i postępowania całych społeczeństw. To sprawia, że jest ona również dziedziną zmienną i podatną na terminologiczne modyfikacje. By móc jej używać, trzeba dobrze znać jej narzędzia – którymi są nie tylko metody badań, lecz również używane w tych badaniach pojęcia. Na ten jej aspekt zwracają uwagę autorzy książki Socjologia. Kluczowe pojęcia.
Anthony Giddens i Philip Sutton prezentują 67 pojęć, z których każde zostaje osadzone w kontekście historycznym i omówione pod względem możliwych użyć i znaczeniowych przemian. W ich książce, dzięki omówieniu kluczowych dla dziedziny terminów, zarysowana została historia socjologii i jej współczesne formy. Autorzy zdołali tym samym uchwycić nieustanny, bo sięgający XIX-wiecznych początków, proces przemian socjologii. Warto zwrócić uwagę, że niektóre pojęcia, które wywodzą się z socjologicznego dyskursu, weszły do języka codziennej komunikacji, przez co często trudno uświadomić sobie, jakie właściwie jest ich źródło czy znaczenie – i to między innymi w takich przypadkach nieoceniona jest książką Giddensa i Suttona, stanowiąca swego rodzaju skrzynkę z narzędziami dla każdego, kto stara się zrozumieć przemiany współczesnych społeczeństw.
Ideologia, czyli co?
Z pewnością jedno z takich pojęć, o którym już zapomnieliśmy, skąd się wzięło, do czego się odnosi i co właściwie oznacza, to ideologia. Filozofowie, socjologowie czy też w ogóle humaniści wciąż prześcigają się w konstruowaniu koncepcji, czym jest, bądź czym nie jest, ideologia. Pojęcie po raz pierwszy zostało użyte w drugiej połowie XVIII wieku we Francji i odnosiło się wówczas do dziedziny wiedzy – nauki o ideach i wiedzy. Jak jednak wiemy, termin zrobił karierę nie w tym znaczeniu i tradycyjnie budzi skojarzenia z marksizmem. Autorzy Kluczowych pojęć twierdzą, że obecnie pod wpływem filozoficznych koncepcji Michela Foucaulta miejsce ideologii zajął dyskurs. Ideologia przebyła zatem od XVIII długą drogę, która, według Giddensa i Suttona, jeszcze się nie skończyła, a pojęcie „Ideologia” może dalej służyć do opisu zachodzących procesów społecznych.
We władzy dyskursu
Dyskurs nie jest pojęciem rdzennie socjologicznym. Wywodzi się z językoznawstwa, w którym w latach 50. XX wieku przełomu dokonał John Austin, stwierdzając, że komunikacja składa się z aktów mowy, a te mają moc kształtowania sposobu, w jaki postrzegamy rzeczywistość. Mowa utraciła zatem swego rodzaju niewinność. Okazało się bowiem, że raczej tworzy rzeczywistość niż ją opisuje, a więc, kto włada językiem, włada również jego użytkownikami. I tu właśnie wchodzimy na tereny socjologii i jednej z kluczowych dla niej kwestii – władzy i jej znaczenia w społeczeństwie. Badanie dyskursów – ich rodzajów, przejawów, możliwych użyć i funkcji – w życiu społecznym stało się ważnym elementem socjologii.
Istotną cechą publikacji Giddensa i Suttona jest uwzględnienie podstawowych dla socjologii pojęć oraz prostota w ich wyjaśnianiu. Niekiedy może się ona wydawać przesadna, ale przyjęcie zasady, że „nic nie jest oczywiste” sprawia, że książka pomaga porządkować skomplikowaną wiedzę, a to zaleta każdego dobrego podręcznika. Każde, z opisanych przez autorów Socjologii pojęć, opatrzone zostało ponadto bibliografią, która naprowadzi, chcącego zgłębić swoją wiedzę, czytelnika na fundamentalne dla omawianych terminów publikacje. Dzięki temu wzmocniony został narzędziowy charakter publikacji Giddensa i Suttona. Na uwagę zasługuje również wprowadzenie klasyfikacji pojęć. Wśród wyróżnionych tematów znalazły się takie, jak: „Myślenie socjologiczne” (tu m.in. dyskurs, globalizacja, społeczeństwo), „Uprawianie socjologii” (m.in. konstruktywizm społeczny, metody jakościowe/ilościowe), „Struktury społeczne” (m.in. biurokracja, kapitalizm, podział pracy, konsupcjonizm), „Zróżnicowanie społeczne” (m.in. klasa, intersekcjonalność, patriarchat, płeć kulturowa), czy „Socjologia polityki” (m.in. demokracja, obywatelstwo, ruch społeczny, władza). Z kolei opis każdego pojęcia rzopoczyna się skonstruowaniem definicji roboczej, po czym przechodzi do przedstawienia źródła pojęcia, następnie jego znaczenia i interpretacji, w dalszej części autorzy uwzględniają punkt krytyczny w funkcjonowaniu terminu i jego współczesne odwołania. Ostatnią częścią opisu są, jak już zostało wspomniane, bibliografia i polecane lektury.
